Οι εκδόσεις μας
Σελίδα κριτικών
Φόρμα παραγγελίας
Φόρμα επικοινωνίας

Κριτικές Βιβλίων

Παρακάτω παρουσιάζεται ένα άρθρο της Αθανασίας Κοντοχρήστου από το περιοδικό Αντί για το βιβλίο "Το τέλος της ουτοπίας" του Ράσελ Τζάκομπι.

O Russel Jacoby, συγγραφέας πολλών έργων και καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, παρουσίασε τα πρώτα του θεωρητικά κείμενα γύρω στο 1971 στο αμερικάνικο περιοδικό Telos. Στο Τέλος της Ουτοπίας, μέσα από μια κριτική αποτίμηση κυρίως των θεωρητικών του 20ου αιώνα, καταλήγει ότι το σύγχρονο άτομο, απαθές και βαθιά παραιτημένο, έχει βυθιστεί σε μια επικούρεια ιδιοτέλεια κι έχει αποσυρθεί από κάθε ελπίδα βελτίωσης του ανθρώπινου γένους. Βρισκόμαστε στο τέλος της ουτοπίας, αναφωνεί με θλίψη ο Τζάκομπι, αλλά ποιος μπορεί να προδικάσει το μέλλον, ποιος μπορεί να είναι σίγουρος ότι το αύριο δε μας επιφυλάσσει εκπλήξεις;
Το βιβλίο του αποτελεί ένα δείγμα εμπεριστατωμένης κοινωνικής κριτικής, πρωτότυπης και διεισδυτικής σκέψης και σίγουρα μια σημαντική έκδοση. Εκδόθηκε από το νεοσύστατο εκδοτικό οίκο Τροπή που έχει ήδη προσφέρει στο πολιτικό βιβλίο δύο έργα του γερμανού ελευθεριακού σοσιαλιστή Gustav Landauer (Το μήνυμα του «Τιτανικού» και Έκκληση για σοσιαλισμό), τα οποία επίσης αξίζει να τύχουν της προσοχής μας.
Οι πρώτοι που έκαναν λόγο για το «τέλος της εποχής της ιδεολογίας», χαρούμενοι που «η πολιτική είναι πλέον βαρετή», τοποθετούνται στη δεκαετία του ’50. Η δεκαετία του ’60 τους διέψευσε, αλλά δεν άφησε στέρεη κληρονομιά. Μετά το ’89 και την εκ θεμελίων αμφισβήτηση του σοσιαλιστικού οράματος, ό,τι απέμεινε απ’ τη νέα αριστερά χάνει το ριζοσπαστισμό της, υποχωρεί σε μικρότερες ιδέες, επιδιώκοντας να διευρύνει τις επιλογές μέσα στην υπάρχουσα κοινωνία. Το ζήτημα πλέον είναι η μεταρρύθμιση και όχι η αντικατάσταση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων. Οι παλιές ιδέες για απελευθέρωση από την εργασία έχουν δώσει τη θέση τους σε μεταμοντέρνες θεωρίες περί «τέλους της ιστορίας» (Φουκουγιάμα), σε ιδέες περί «σοσιαλισμών της αγοράς» (J. Roemer), «συμμετοχικές οικονομίες» (M. Albert) κτλ.
Το κεφάλαιο για την πολυπολιτισμικότητα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σύμφωνα με το συγγραφέα η πολυπολιτισμικότητα γίνεται το σλόγκαν της «εποχής χωρίς ιδεολογία», οι οικουμενικές αξίες υποχωρούν μπροστά στη «διαφορετικότητα», η κουλτούρα προσδιορίζει τα πάντα και η πολιτική υποβιβάζεται σε μια σειρά συνθημάτων για την περιθωριοποίηση, το διάλογο και την αντιπροσώπευση. Η ευρύτερη θέση για κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές υποχωρεί και δεσπόζει το αποσπασματικό και περιορισμένο όραμα για πολυπολιτισμικό πλουραλισμό. Όραμα απατηλό, όπως το θέτει σωστά ο Τζάκομπι, όταν απουσιάζει ο οικονομικός πλουραλισμός και μέσα στην ομοιομορφία-μονοπολιτισμικότητα της καταναλωτικής κοινωνίας.
Ο συγγραφέας σημειώνει ακόμη ότι ελάχιστοι ασκούν κριτική στη μαζική κουλτούρα (D. Macdonald, M. Arnold), οι περισσότεροι την αρνούνται ως «ελιτισμό» στο όνομα του λαού. Οι διανοούμενοι από διαφωνούντες και επαναστάτες (όπως εμφανίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα στην Ευρώπη και τη Ρωσία) έχουν γίνει ειδήμονες και επαγγελματίες, έχουν μεταναστεύσει μέσα στους θεσμούς και έχουν γίνει απολογητές της καθεστηκυίας τάξης, είναι οι «εντός που συχνά υποκρίνονται τους εκτός». Παράλληλα, οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές σπουδές προσεγγίζονται με τρόπο καλλιτεχνικό και αφηρημένο, καθώς η μεταμοντέρνα θεώρηση, «η απελευθερωμένη απ’ την εξάρτηση της έννοιας της αντικειμενικής αλήθειας», έχει αισθητικοποιήσει την πραγματικότητα κι έχει καταδικάσει το καθολικό.
«Ένας κόσμος απογυμνωμένος από προσδοκία γίνεται ψυχρός και γκρίζος». Ο συγγραφέας θρηνεί τον πραγματισμό και υλισμό της σύγχρονης εποχής, όπως και την εξαφάνιση των καθολικών αξιών και των ουτοπικών οραμάτων. Ο φιλελεύθερος John Stuart Mill είχε γράψει κάποτε στον επίσης φιλελεύθερο Alexis de Tocqueville ότι «ο αληθινός κίνδυνος στη δημοκρατία δεν είναι η αναρχία ή η αγάπη της αλλαγής, αλλά η κινέζικη ακινησία και αδράνεια».


Αθανασία Κοντοχρήστου


(Αντί, τεύχος 766, 28 Ιουνίου 2002)